|
|
|
|
|
|
Мастацкiя асаблiвасцi паэмы Янкi Купалы "Безназоўнае"
Паэма «Безназоўнае» — адзiн з самых загадкавых твораў Я. Купалы. Незвычайная назва, цi, дакладней, адсутнасць назвы паэмы — з'ява, не ўласцiвая для Я. Купалы, якi звычайна ўкладваў у назвы твораў вялiкi сэнс i падтэкст. Справа ў тым, што паэма не мае адзiнага сюжэту, розныя яе часткi пiсалiся ў сувязi з рознымi падзеямi. Паколькi паслядоўнае развiццё падзей у творы адсутнiчае, танальнасць твора мяняецца ад раздзела да раздзела. Паэма ўяўляе сабой лiрычны дзённiк паэта.
Таямнiчае, няўлоўнае паняцце «безназоўнага» мае ў тэксце паэмы i болын акрэслены, выразны сэнс. Значэнне гэтай абстрактнай метафары раскрываецца ў першым раздзеле паэмы, толькi тут сустракаецца гэта загадкавае «Яно». У першых чатырох радках упамiнаецца таямнiчае «нешта», што нагадвае нам з'яву прыроды. Гэтае «нешта» з цягам часу набiрае моц:
Спачатку яно шалясцела
Вельмi нясмела,
А потым лiзнула аконца
Цiха, як сонца.
Гэты стан прыроды рабiўся ўсё гучнейшым, мацнейшым, пераможнейшым:
А далей яно зашумела
Надта ўжо смела,
Аж водгулле у светы пабегла
Здольна, разлегла.
I, нарэшце, сэнс метафарьг раскрываецца праз азначэнне, якое ў кантэксце паэмы не з'яўляецца эпiтэтам, бо мае непераноснае значэнне: «бунтарскае слова». Адразу становiцца зразумела, што «безназоўнае» — гэта змены ў палiтычных поглядах народа, рост свядомасцi народных мае.
У другiм раздзеле ў метафарычнай форме падкрэслiваецца трываласць заваяваных перамен i адкрытасць вызваленага народа да ўсяго свету:
Маеты старыя спалены —
Старыя ланцугi:
Паложаны падпалiны
Пад новыя сцягi.
Прыкметы несправядлiвага ладу — ланцугi — знiшчаны назаўсёды, маеты ў змрочнае мiнулае спалены, у будынку новага грамадства трывалы падмурак, упэўнена сцвярджае паэт. Праўда, услед за звяржэннем самаўладдзя пачалася грамадзянская вайна, суседнiя дзяржавы паквапiлiся на чужое багацце, якое здавалася такiм даступным:
Як на рынак цi на кiрмаш,
Ад нядзелi да нядзелi,
На каравай пшанiчны наш
Мошкарой ляцелi, елi.
Але народ, адчуўшы сябе паўнаўладным гаспадаром сваей зямлi, прагнаў невыхаваных чужынцаў, даў дастойны адпор захопнiкам:
Ой, пайшла расплата за доўг —
За яду й пiтво адразу...
Хто у рукi папаў — заплацiў,
Iншы ўцёк за многа мiляў.
Паэт супрацьпастаўляе бязладдзе мiнулага «песнi-казцы» новага жыцця. Ён не пiкадуе самых яркiх фарбаў, самых прыгожых, маляўнiчых эпiтэтаў i метафар, каб уславiць новую рэчаiснасць, каб перадаць свой узнёслы, аптымiстычны настрой. Радзiма бачыцца яму ў вобразе прыгожай дзяўчыны ў нацыянальным уборы:
Беларусь на куце
У хаце сваей села, —
Чарка мёду ў руцэ,
Пазiрае смела.
Сядзiць важна, сама
Сабе гаспадыня,
I прыбрана яна —
Нiхто не закiне...
Паэт верыць у шчаслiвую будучыню беларускага народа, бо народ, якi пазнаў радасць змястоўнага жыцця, творчай, вольнай працы, нiколi не вернецца да таго ганебнага стану, калi «iшлi днi без карысцi, i сорам было выйсцi ў свет з сваей зямлi».
Але Купала не адарваны ад рэчаiснасцi, ён далёкi ад думкi, што ўсё дасягнута. Паэт з горыччу нагадвае, што «яшчэ краiны стан пагорблены» ў вынiку несправядлiвага Рыжскага мiру, i частка беларусаў не можа далучыцца да сваей нацыянальнай сям'i:
Яшчэ дзесь здрадна ласка панская
На беларускiм едзе карку
I круцiць з подласцю паганскаю
На свой лад нашу гаспадарку.
Паэт папярэджвае аб небяспецы, якая пагражае маладой рэспублiцы, калi яна спынiцца ў сваiм развiццi, прычым робiць гэта неаднойчы, бо разумев складанасць пабудовы гарманiчнага ладу, прарочым зрокам бачыць мноства цяжкасцяў на шляху першапраходцаў да светлай будучынi:
Трэба многа, яшчэ многа тысяч
Рук забавiць, рук спагадных,
Каб да сонца з сонца сцяжку высеч
I спачыць у снах прынадных.
I ўсё ж твор заканчваецца аптымiстычна. Паэт верыць, што народ пераадолее ўсе выпрабаваннi i пакiне нашчадкам у спадчыну пераможную псiхалогiю вольнага працаўнiка:
Яшчэ пакiнулi нам асляпленне,
Пашану да пакут,
А мы пакiнем песню вызвалення
I вольны бацькаў кут.
|
|
|
|
|
